Xung quanh núi Ba Vì – dãy núi “Tổ” của nước Việt Nam – hiện hữu một loạt những danh lam thắng cảnh như Vườn Quốc gia Ba Vì, Ao Vua, Thác Đa, Khoang Xanh – Suối Tiên, Thiên Sơn – Thác Ngà, hồ Tiên Sa, Đầm Long – Bằng Tạ… tạo thành một vùng văn hóa du lịch sinh thái hấp dẫn. Vườn Quốc gia Bu Vì được thành lập từ năm 1991, nằm trên khu vực dãy núi Ba Vì thuộc huyện Ba Vì (Hà Nội) và hai huyện Lương Sơn, Kỳ Sơn (Hòa Bình) với diện tích 11.372 ha và diện tích vùng đệm hơn 36.000 ha. Bao trùm toàn bộ Vườn Quốc gia Ba Vì là một bầu khí hậu trong lành, mát dịu của rừng nguyên sinh nhiệt đới và á nhiệt đới núi thấp, với nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú, đa dạng.
Hệ động – thực vật, hệ sinh thái rừng mang đặc trưng của khí hậu nhiệt đới ẩm và á nhiệt đới vùng núi thấp. Trong vườn quốc gia có hơn 812 loài thuộc 427 chi và 99 họ thuộc hệ thực vật bậc cao, đặc biệt là 13 loài cây quý hiếm như Bách xanh, Thông tre, sến mật, Giổi lá bạc, Quyết thân gỗ, Bát giác liên, Hoa tiên, Râu hùm, Phỉ ba mũi, Sam bông, Ba gạc, Sa nhân… Có những loài thực vật đặc biệt chi có ở núi Ba Vì như Cà Lồ Ba Vì, Bời lòi Ba Vì, Mỡ Ba Vì, Thu hải đường Ba Vì, Xương cá Ba Vì… Trên núi Ba Vì có hàng trăm loài dược liệu quý mà người Mường, người Dao hàng năm vẫn thu hái để làm thuốc chữa bệnh. Ở sườn tây núi Tản Viên còn lại hàng chục cây Bách xanh cổ thụ, đường kính từ 0,8 – !,2m với hàng nghìn năm tuổi. Về hệ động vật, rừng quốc gia Ba Vì có khoảng 44 loài thú, 114 loài chim, 15 loài bò sát, 9 loài lưỡng cư, trong đó có 24 loài đặc biệt quý hiếm được ghi vào “Sách đỏ Việt Nam” như Gà lôi trắng, Báo gấm, Báo hoa, Cu chồn bạc má, Gấu ngựa, Sơn dương, Tê tê vàng, Sóc bay trâu, Sóc đen … Vườn Quốc gia Ba Vì có nhiều phong cảnh thiên nhiên ngoạn mục, kỳ thú. Ở đây có không gian để đốt lửa trại, leo núi, vui chơi thể thao, những buổi sinh hoạt văn hóa, văn nghệ cùng người Dao, người Mường, những sinh hoạt văn hóa tâm linh… Khu du lịch tự nhiên Đầm Long – rừng Bằng Tạ nằm trên một quả đồi thấp, là một ốc đảo xanh rộng khoảng 70 ha, bao gồm 50 ha đầm nước, 20 ha rừng tự nhiên với ngút ngàn các loài cây quý hiếm. Với số lượng động – thực vật phong phú, Bằng Tạ thực sự là nơi bảo tồn, phục hồi hệ sinh thái đa dạng và nghiên cứu thiên nhiên, động vật hoang dã. Khu du lịch này được thiên nhiên ban tặng cho cảnh quan hùng vĩ, sơn thủy hữu tình. Đầm Long – Bằng Tạ có một hệ sinh thái trời phú. Rừng Bằng Tạ mang đặc điểm của rừng kín, có 4 tầng thực vật che phủ, nhiều cây lớn có độ tuổi trên 100 năm. Rừng Bằng Tạ có khoảng 387 loài thực vật, 69 loài chim, 22 loài bò sát và ếch nhái, trong đó có tới 76 loài dược thảo và 4 loài động vật quý hiếm. Trong khu rừng nguyên sinh Bằng Tạ hiện có một đàn khỉ hơn 200 con, sống quần tụ theo bầy đàn. Đen với rừng nguyên sinh Bằng Tạ, ngồi trên chiếc xe bò kéo, hay cưỡi ngựa, hoặc lững thững thả bộ tham quan, say ngắm nhiều loài lan quý như hoàng thảo, địa lan, lan hài…, lần theo bước chân của con nai, con hoẵng, lợn rừng, hươu sao, hổ, báo, gấu… thỏa sức ngắm nhìn, khám phá cuộc sống của các loài thú hoang dã. Phía Bắc của khu rừng nguyên sinh là Đầm Long. 50 ha mặt nước hồ được phủ kín bởi màu xanh của lá sen, mùi hương ngào ngạt hoa sen tạo nên một thế giới yên bỉnh, thanh thản. Không chỉ quyến rũ bởi vẻ đẹp của hương hoa màu lá, Đầm Long còn là nơi cư ngụ của rất nhiều loài động vật như cuốc, bìm bịp, tắc kè, thằn lằn, kỳ đà, họ rắn nước, rắn hổ chúa… Quanh bờ Đầm Long là những rặng tre, nơi các loài chim về đậu và làm tổ. Sau khi dạo bước tham quan rừng nguyên sinh Bằng Tạ, bơi thuyền một vòng quanh Đầm Long, thả câu hoặc chèo thuyền tới các khu nhà nổi giữa đầm thực sự là những trải nghiệm mới mẻ, hấp dẫn…
Khu du lịch sinh thái Đồng Mô nằm trong vùng chân núi Ba Vì, bao gồm một hồ chứa nước rộng khoảng 200 ha, các khu nghỉ dưỡng nằm rải rác trên các hòn đảo trên hồ và sân golf. Tương truyền, trong cuộc chiến huyền thoại Sơn Tinh – Thủy Tinh, khu vực lòng hồ Đồng Mô hiện nay là nơi diễn ra cuộc đại thủy chiến giữa Sơn Tinh (thần núi Tản Viên) và Thủy Tinh (thần nước) để giành giật công chúa Mị Nương con vua Hùng. Trong trận chiến đó, Thủy Tinh dâng nước cùng với các loài thủy tộc lên đánh Sơn Tinh. Sơn Tinh làm phép dâng núi lên cao chống lại Thủy Tinh. Nước dâng đến đâu, núi cao đến đó, cuối cùng, Thủy Tinh đành chịu thất bại. Hiện nay, trên đỉnh núi Ba Vì cao hơn 1000 m có đền thờ thần núi Sơn Tinh (Thánh Tản Viên). Đen khu du lịch Đồng Mô, du khách có thể ngồi thuyền tham quan một vòng quanh hồ, ngắm cảnh núi non hùng vỹ, sơn thủy hữu tình, câu cá và ẩm thực theo phong cách dân tộc. Sân gôn Đồng Mô có 36 hố, đạt tiêu chuẩn quốc tế đầu tiên tại phía bắc Việt Nam, là một trong những sân gôn có cảnh quan đẹp nhất Đông Nam Á, được xây dựng trên diện tích rộng với phong cảnh đồi núi nhấp nhô huyền ảo dọc theo bờ hồ Đồng Mô tạo cho sân gôn một vị thế đẹp. Sân gôn Đồng Mô gồm hai sân gôn 18 lỗ là sân golf Lakeside (bên hồ) và sân golf Mountain View (hướng núi), nhà Câu lạc bộ, một khách sạn 80 phòng, 50 biệt thự, một sân tập, các hoạt động thể thao nước, bãi tắm, các tiện nghi phụ trợ và những cơ sở hạ tầng liên quan. Trong đó, sân Mountain View được thiết kế trên địa hình tự nhiên, tận dụng tối đa cảnh đẹp của hồ nước cùng những dãy núi xa xa và rừng cây bao bọc xung quanh. Đặc biệt, độ khó cùa sân golf thực sự sẽ là một thử thách cùa bất kỳ tay golf nào.
Khu du lịch Khoang Xanh – Suối Tiên thuộc xã Vân Hoà huyện Ba Vì là một vùng phong cảnh ngoạn mục hữu tình, núi rừng trùng điệp, có dòng Suối Tiên thơ mộng, trong mát với nhiều dàn thác đẹp đổ xuống tạo nên những âm thanh kì diệu. Tương truyền, thuở hồng hoang, có nàng tiên nữ xuống dạo chơi phàm trần. Nàng lạc bước vào thung lũng Khoang Xanh này, say sưa với cảnh vật trần gian, với muôn vàn hoa lá cỏ cây, dòng suối trong vất, cùng hàng trăm dàn thác chảy róc rách như khúc nhạc hòa tấu giữa thiên nhiên yên bình. Mải vui cảnh đẹp nhân gian, đến chiều muộn, nàng tiên mới vội vã về trời, bỏ quên tấm thảm màu xanh. Vô tình, một chàng hoàng tử đi săn qua đây bắt được tấm thảm và dõi theo nàng tiên đang dần khuất trong làn mây trắng. Hương rừng quyện với hương thơm của xiêm áo nàng tiên khiến chàng hoàng tử ngất ngây, đắm say nghe suối hát miên man, thác dội non ngàn, chim đàn ríu rít. Nàng tiên quay lại tìm xiêm áo, bắt gặp đôi mắt âu yếm, đắm say của chàng hoàng tử, không kìm được con tim yêu thôi thúc, nàng cùng chàng tình tự, e ấp, tha thiết như cánh hoa rừng. Nhưng rồi khi vầng hào quang của tình yêu còn tỏa sáng mà mặt trời hồng đã nghiêng xuống vòm cây bóng lá, theo “luật trời” nghiêm khắc, nàng phải trở về chốn cao xanh. Không nỡ chia tay bạn tình, chàng hoàng tử níu nàng lại, lưu luyến chẳng muốn rời xa. Trong khúc hòa tấu cùa nhạc rừng rộn rã, nàng cùng chàng nằm trên tấm thảm xanh, khe khẽ hát khúc du ca của đất trời, ru hoàng tử vào giấc ngủ giữa thiên nhiên yên ả. Đen khi chàng hoàng tử tỉnh dậy thì đã chẳng thấy bạn tình đâu, chỉ còn tấm thảm xanh và cuộc tình ngắn ngủi mộng mơ. Kẻ từ đó, tấm thảm xanh nàng tiên để lại cho bạn tình đã trở thành thung lũng Khoang Xanh mơ màng không có tuổi. Dùng bước nơi đây, uống vài ly rượu men lá của bà con dân tộc Mường – Dao, nghe người già kể về huyền thoại Khoang Xanh – Suối Tiên trong lâng lâng men say, tâm hồn như được đắm chìm trong thiên nhiên thơ mộng, trong tiếng nhạc rừng êm dịu, hoà trong tiếng suối róc rách, tiếng chim lảnh lót… tựa như lạc vào cõi mơ. Khu du lịch sinh thái Thác Đa nằm cách trung tâm thành phố Hà Nội khoảng 60km về phía Tây. Với diện tích trải rộng gần 100 ha, khu du lịch này là một vùng núi rừng thiên nhiên hùng vĩ với các dấu ấn lịch sử, những nét văn hóa truyền thống đặc sắc. Thác Đa ôm ấp trong mình sự hoang vu nguyên sơ của một vùng non nước thần tiên, mở ra một thế giới truyền thuyết mộng mơ gắn liền với Thánh Gióng, Hai Bà Trưng, Bà Triệu… Đến với Thác Đa, du khách được trải nghiệm những trận tennis, bóng đá, bóng chuyền, cầu lông… trong sương khói mịt mờ, huyền ảo ở khu thể thao trên núi. Đen với Thác Đa, du khách còn có những phút giây thư giãn giữa hồ câu dưới chân núi, hay những vườn quả kết trái xum xuê.
Khu du lịch Ao Vua trải dài dưới chân núi Tản Viên, là nơi gắn liền với cuộc hôn nhân của công chúa Ngọc Hoa con vua Hùng Duệ Vương và trận chiến long trời lở đất giữa hai chàng Sơn Tinh, Thủy Tinh thuở hồng hoang dựng nước trong tâm thức của người Việt Nam. Ao Vua hấp dẫn và thú vị với cảnh quan hùng vĩ, thơ mộng, môi trường sinh thái trong trẻo và một không gian đậm chất nhân văn. Đến đây, du khách được leo núi, vượt thác, tắm nước ao Vua, bơi trong bể nước thiên nhiên, rong ruổi du thuyền trên mặt hồ Tiên, hay đùa vui với chim thú trong vườn. Sau khi thưởng thức các món ăn đặc sản của núi rừng Tản Viên, du khách rảo bước lên thăm đền Thượng, đền Trung, xa thăm chùa Mía, đền Và và khu di tích Chù tịch Hồ Chí Minh.
Hồ Quan Sơn chứa trong mình gần 100 ngọn núi đá với thảm thực vật đa dạng cùng nhiều di tích lịch sử, trông như một Vịnh Hạ Long thu nhỏ. Sự hấp dẫn của Quan Sơn là cảnh đẹp tự nhiên, thuần phác đến mức hoang sơ của trời mây, sông núi điệp trùng. Ngoài ra, Quan Sơn còn ẩn chứa nhiều dấu ấn của một vùng văn hoá cổ với các lễ hội truyền thống đa sắc thái và nếp sống thuần khiết của làng quê Việt Nam. Ngồi trên thuyền thăm quan hồ Quan Sơn, xuất phát từ bển đò hồ Giang Nội – một trong ba hồ lớn ở Quan Sơn – mở ra trước mắt là những dãy núi đá trùng điệp soi mình dưới dòng nước xanh mát của hồ. Ở đây có tới 20 ngọn núi [ớn nhỏ, kéo dài và ôm ấp các hồ nước. Ngoài ra, nhiều tảng đá lớn, vách dựng đúng, nằm giữa lòng hồ, trông xa như những hòn đảo nhỏ. Đi được một quãng, thuyền như lạc vào giữa một “rừng” sen. Bốn phía xung quanh đâu đâu cũng bát ngát màu xanh của lá, tô điểm bởi những bông sen trắng nhỏ xinh mọc trên mặt nước. Giữa lòng hồ chốc chốc lại hiện ra vài hòn đảo nhỏ với những mỏm đá tạo hình non bộ nhô lên khỏi mặt nước được tạo hình đầy quyến rũ như núi Trâu Trắng, đảo Sư Tử, núi Quai Chèo, đồi Voi Phục… Hồ Quan Sơn còn có động Linh Sơn và động Ngọc Long, mặc dù không thật rộng lớn, nhưng lại có nhiều nhũ đá, măng đá mang dáng hình kì thú của long, ly, quy, phượng, thực sự là những tuyệt tác của thiên nhiên. Vào mùa mưa, từ trên các triền núi cao, thác nước ngày đêm đổ xuống mặt hồ, tung bọt trắng xoá tạo ra một không gian đầy huyền ảo. Vượt qua núi đá Trượt, lẩn bước lên đập Tràn Ngái, từ trên cao, giữa bầu không khí đặc biệt trong lành, toàn cảnh khu du lịch Quan Sơn mở ra trước mắt, thật hùng vĩ, tươi đẹp. Núi non trùng điệp uốn lượn quanh hồ, điểm xuyết màu xanh ngút ngàn của rừng, màu xanh tươi non cùa đông lúa, xen giữa là phong cảnh iàng mạc ven hồ, tạo nên một Quan Sơn đầy ấn tượng. Đặc biệt, từ tháng 10 năm trước đến tháng 3 năm sau, thung lũng Voi – sân chim của Quan Sơn – hội tụ hàng ngàn loài chim từ khắp nơi về trú ngụ, xây tổ ấm. Hòa trong khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ, chùa Cao, chùa Hàm Yến… thấp thoáng ven hồ, chùa Linh Sơn – tương truyền có từ thời Mạc (thế kỷ XVI) – nằm ngay chân núi, soi bóng xuống mặt hồ, lung linh, huyền ảo. Quan Sơn rực rỡ nhất vào mùa hè, giữa mùa sen nở, những chiếc thuyền bồng bềnh giữa trời mây non nước, hương sen thơm ngát lan toả, bao quanh là những núi đá, những đảo, những đồi… Cảnh sắc thiên nhiên thơ mộng tường như chẳng có nơi nào đẹp bằng.
Khu du lịch sinh thái Thiên Sơn – Suối Ngà nằm ở phía Đông dãy núi Ba Vì, mở ra một không gian hài hòa giữa đất trời với núi cao và thác nước thơ mộng. Tương truyền, đây là nơi đã diễn ra cuộc đọ sức đua tài giữa Sơn Tinh và Thủy Tinh trong cuộc thi tài kén rể của vua Hùng năm xưa. Để lại sau lưng những ồn ào náo nhiệt, bụi đường mù mịt, núi Tản Viên xuất hiện trong những tia nắng sớm. Con đường bê tông chạy dài từ phía ngoài, lượn vòng, ôm sát sườn núi, dẫn sâu vào phía trong khu du lịch. Cảm giác dễ chịu lan tỏa trong cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ và bầu không khí trong lành cùa núi rừng trùng điệp. Khu du lịch sinh thái Thiên Sơn – Suối Ngà gồm có 3 khu chính là Hạ Sơn, Trung Sơn và Ngoạn Sơn. Hạ Son nổi bật với phong cảnh sơn thủy hữu tình, có thác Tam cấp và nhiều dòng suối nhỏ êm đềm… Điếm nhấn của Hạ Sơn là những dải cầu bắc ngang qua dòng suối uốn lượn và một Vọng Lâu đề dừng chân ngắm cảnh. Trung Sơn là một khu ẩm thực bên sườn núi, phong cách kiến trúc độc đáo như những hang động cổ xưa, được trang trí bời ánh đèn màu rực rỡ. Một khu nhà nghỉ cao cấp nằm xen giữa những tán cây rừng bên cạnh bể bơi nước xanh biêng biếc… Ngoạn Sơn nằm dưới chân thác Cổng Trời cao ngất, bốn mùa nước bạc tung trắng xoá. Ngồi trên Ngoạn Sơn, vừa thường thức những món ẩm thực phong phú, đa dạng giữa lưng chừng trời, vừa ngắm toàn cảnh Thiên Sơn, thực là trải nghiệm ít khi có được. Ẩm thực Thiên Sơn đặc biệt với những món ăn dân dã của xứ Đoài, như canh măng rừng nấu chưa, canh rau sắn nấu với cá suối, quả lặc lày luộc chấm muối vừng… Món canh rau sắn nấu với cá suối được chế biến rất công phu: Những ngọn sắn non được hái lựa trên rừng mang về ủ chua, khi rau chuyển sang màu vàng ươm và có mùi chua đặc trưng thì mang ra vắt hết nước. Rau được xào qua trong mỡ nóng già, rồi cho gia vị vào. Khi gia vị đã ngấm vào trong rau thì đổ nước xăm xắp và cho cá vào nấu nhừ. Cá nấu phải là cá mương, cá diếc, cá gáy… bắt được dưới suối. Sau một chuyến khám phá cảnh núi rừng, bơi lội thỏa thích dưới suối, được thưởng thức bát canh rau sắn nóng hổi, thơm lừng quả là không có gì sánh băng.
Khu du lịch hồ Tiên Sa thuộc xã Tản Lĩnh, huyện Ba Vì, nổi bật với khung cảnh thiên nhiên trữ tình kết hợp hài hòa với những công trình kiến trúc như lầu Uyên Ương, cổng Ngũ Phúc, cầu Thuận Thiên, thác Nhị Long… quyến rũ trong non xanh nước biếc dưới chân núi Tản. Với diện tích 150 ha, trong đó có 120 ha rừng, hơn 20 ha mặt nước, dựa vào cấu tạo địa hình, các điếm vui chơi giải trí trong khu du lịch được thiết kế hài hòa, bố cục hợp lý, nhiều hình thức phong phú, hấp dẫn, phù hợp với mọi lứa tuổi. Khu vui chơi trên cạn rộng 2,5 ha với các loại hình giải trí mang lại cảm giác mạnh, như xe điện đuổi bắt, phi cơ xoay vòng… Khu thể thao có diện tích 2 ha, được đầu tư xây dựng sân chơi tennis, cầu lông, bóng chuyền… Khu công viên nước có 3 bể bơi, 9 làn trượt… Điểm nhấn của khu du lịch chính là hồ Tiên Sa. Do cấu tạo địa chất, địa hình đặc biệt, nước hồ quanh năm trong vắt, được bao quanh bời sườn núi và đồi, những cánh rừng xanh ngút mắt, tạo nên một khung cảnh trữ tình, thơ mộng. Trên mặt hồ, những chiếc nhà nổi được thiết kế tiện lợi để ngồi câu cá, tận hưởng bầu không khí thanh khiết tuyệt vời nơi này. Những chiếc xuồng máy sẽ đưa du khách khám phá, thường ngoạn vẻ đẹp của mặt hô. Hòa với cảnh quan thiên nhiên, các hoạt động giải trí buổi tối hứa hẹn những ấn tượng khó quên. Ngồi bên ánh lửa trại bập bùng giữa thiên nhiên hùng vĩ, thưởng thức những món ăn đặc sán dân tộc bên bếp lửa, thật dân dã, đầy thi vị… Đọc thêm về thông tin du lịch Hà Nội và khách sạn Hà Nội tại đây.