Đồ chơi Trung thu truyền thống là những món đồ gắn liền với trẻ em và những ai đã từng trải qua thời gian đó. Là một quốc gia nông nghiệp lúa nước nên Trung thu, đồ chơi Trung thu cũng ảnh hưởng từ nền văn hóa này. Những chiếc đèn ông sao, đèn tôm, cua, mặt nạ, tò he,… đều được làm thủ công từ những nguyên liệu hết sức gần gũi từ cây cối, thiên nhiên cùa vùng nông nghiệp.
Đồ chơi trung thu không chỉ tạo sự rực rỡ, sôi động cho ngày tết thiếu nhi, nhưng món đồ giản dị và thân thuộc ấy còn lưu giữ những giá trị văn hóa tốt đẹp của cả dân tộc Việt Nam ta. Mỗi món đồ chơi ấy, không chỉ để giải trí, mà nó còn là những công cụ giáo dục của ông cha ta dạy dỗ và nuôi dưỡng tâm hồn những thế hệ trẻ. Vào ngày tết dành cho thiếu nhi, những món đồ chơi mà cha mẹ tặng cho trẻ như tiến sĩ giấy, ông đánh gậy, đèn ông sao,… cũng chính là lời nhắn nhủ, chúc cho các bé có tinh thần hiếu học, khuyến khích các bé cố gắng học tập và phát triển bản thân để thành đạt cống hiến cho gia đình và xã hội.
1. Đèn ông sao
Thứ đồ chơi này luôn được các em nhỏ mong đợi được bố mẹ mua cho mình mỗi dịp tết Trung thu về. Đèn ông sao 5 cánh đỏ rực, tâm của sao gắn cây nến nhỏ thắp sáng, đơn giản vậy thôi, nhưng nó là thứ đồ chơi gắn liền với bao thế hệ từ xưa tới nay. Cho dù ngày nay khi kinh tế phát triển những thứ đồ chơi hiện đại được bày bán tràn lan, nhưng những chiếc đèn ông sao nhỏ xinh này vẫn luôn luôn “đắt hàng”.
2. Đèn lồng
Ngoài đèn ông sao thì đèn lồng xếp giấy là một trong số ít những món đồ chơi Trung thu truyền thống còn được lưu giữ đến ngày nay.
Đêm rước đèn trung thu là ngày hội của trẻ em với những chiếc đèn rực rỡ, nhiều hình thù: ông sao, cá chép, tôm, con công,… chúng cùng nhau vui đùa và khoe ra chiếc đèn yêu thích của mình. Ngày nay hiện đại hơn thì có những chiếc dèn lồng chạy bằng pin và có thể hát ngheu ngao bài hát trung thu quen thuộc: “chiếc đèn ông sao, sao năm cánh tươi màu,…”
3. Đèn cù
Là một món đồ chơi truyền thống của rất nhiều thế hệ người Việt Nam mỗi mùa trăng tròn. Đèn được gọi tên là đèn cù vì khi chơi, chiếc đèn sẽ quay tít như chiếc cù.
Đèn cù quay được là nhờ có nột bánh xe được gắn dưới chân đế đèn. Và để có được thứ đồ chơi hấp dẫn ấy khá là mất công từ chọn tre nứa làm nan cắm vào bánh xe, dán giấy bóng màu, vẽ trang trí, tra then ngang, cho đến buộc lõi dây thép cắm vào đai đèn một bánh xe gỗ để đèn có thể chuyển động khi đưa qua đưa lại.
4. Đèn kéo quân
Chiếc đèn này khá đặc biệt vì nó “biết” quay tròn, đối với những đứa trẻ thì đây quả thực là một chiếc đèn “vi diệu”, nhiệm màu.
Chiếc đèn được làm bằng giấy mỏng bao quanh khung tre gọi là lồng kéo, bên trong cũng là một hệ thông các “quân” (tên gọi dân gian – các hình ảnh nhỏ) dán trên một khung nhỏ hơn phía trong lồng quay. Dựa vào chiếc đèn này mà ông cha ta kể lại cho bao thế hệ những trận kéo quân đánh giặc anh hùng của ông cha ta, để con cháu lưu giữ những trang lịch sử hào hùng của dân tộc. Sau này, đèn kéo quân còn có những câu chuyện khác như: ông trạng vinh quy bái tổ, tứ linh nhảy múa, nông dân làm ruộng, mục đồng chăn trâu, hay truyện về thầy trò Đường Tăng trong câu chuyện Tây du ký.
Ngày nay rất nhiều trẻ em không biết đến chiếc đèn độc đáo này bởi sự lấn sân của rất nhiều món đồ chơi hiện đại khác, tuy nhiên với nhiều thế hệ người Việt thì chiếc đèn kéo quân vẫn đang quay trong dòng chảy hoài niệm xưa.
5. Trống ếch.
Gần giống như trống da trâu nhưng nhỏ hơn. Khi đánh phát ra tiếng cắc, tùng đặc trưng, dó là âm thanh vui tai, rộn ràng, tưng bừng trong không khí trung thu hân hoan của trẻ nhỏ.
6. Trống lắc tay
Hiện nay trống này khá ít xuất hiện trên các sạp hàng bán đồ chơi trung thu. Đây là món đồ chơi không thể thiếu trong những đêm rước đèn trung thu thời xưa. Trống được gắn một thanh cầm tay và hai dây hai bên với hai viên bi ở đầu , khi lắc tay cầm, viên vi sẽ đập vào da trông kêu “boong boong’ nghe rất vui tươi.
7. Trống bỏi
Cũng như nhiều món đồ chơi Trung thu dân gian khác, trống bỏi dần bị quên lãng, nhiều người còn chưa được nghe tên cũng như nhìn thấy cái trống bé xinh, tí hon này.
Thứ đồ chơi nhỏ xinh này được làm từ đất sứt, cán nhựa, que sắt, giấy hồng, dây nilong,.. khi chơi tạo ra tiếng “tạch’ tạch” nghe rất vui tai. Mặt trống được nặn từ đất sét, chỉ lớn hơn đồng xu một chút, cắm que sắt vào hai bên sườn rồi phơi khô. Sau khi phơi khô, hai mặt trống được bọc bằng giấy đỏ sao cho kín để tạo ra tiếng kêu đanh, gọn, vui tai đặc trưng. Công đoạn cuối là buộc dây, tra cán nhựa, làm “dùi” cho trống.
8. Mặt nạ giấy bồi
Món đồ chơi này cũng bị lấn át bởi những món đồ chơi bắt mắt hơn từ Trung Quốc. Tuy nhiên vài năm trở lại đây, những chiếc mặt nạ giấy bồi này đang dần được khôi phục trở lại với các hình ảnh nhân vật dân gian quen thuộc của Việt Nam như: ông Địa, chú Tễu, Chí Phèo, Thị Nở,… và các nhân vật hoạt hình nước ngoài được tẻ em yêu mến hóa trang vào đêm rước đèn trông trăng.
9. Đồ chơi làm từ giấy bồi
Không chỉ có mặt nạ giấy bồi, người Việt Nam xưa còn sáng tạo ra những đồ chơi khác từ nguyên liệu tái chế, rẻ tiền mà an toàn cho sức khỏe. Từ giấy bồi, những người thợ làm đồ chơi ở các làng nghề truyền thống còn tạo ra vô vàn sản phẩm khá.
10. Tàu thủy sắt tây
Tuy không phải là món đồ chơi truyền thống, nhưng đây là món đồ gắn liền với rất nhiều thế hệ trải qua thời kỳ bao cấp khốn khó, thiếu thốn. Đây là món đồ chơi thể hiện lên sự sáng tạo của người thợ thủ công Việt khi tận dụng những chiếc lon bò sữa, mảnh sắt bỏ đi không hình dáng tạo nên chiếc tàu bắt mắt với lá cờ tổ quốc gắn phía múi thuyền. Phía dưới buồng hơi được làm bằng sắt, phía trên phủ những lá đồng mỏng. Buồng hơi được nối với 2 ống dẫn nhỏ ra ngoài vỏ tàu. Đây chính là bí quyết để tàu chạy được và có tiếng kêu “bành bạch” rất đặc trưng.
Một ngày, mỗi người thợ chỉ có thể làm được từ 2 – 3 chiếc tàu loại này. Anh Nguyễn Văn Mạnh – người duy nhất giữ nghề làm tàu sắt tây cho biết, trước đây có rất nhiều trẻ em đến mua những chiếc tàu của anh, nhưng giờ chỉ còn khách nước ngoài đến du lịch và mua về làm quà.
Giống với tàu thủy, thỏ đánh trống cũng được làm bằng sắt tây và không còn là món đồ chơi phổ biến ngày nay. Trước kia, thỏ đánh trống được làm bằng vỏ hộp sữa. Khi chuyển động, con thỏ sẽ gõ vào trống phát ra tiếng kêu vui tai.
11. Tiến sĩ giấy
Trung thu xưa, ông bà cha mẹ thường đặt mua về những ông tiến sĩ giấy để bày cùng mân ngũ quả với mong ước con cháu trong gia đình sẽ học hành tốt, sau này đỗ đạt, thành danh.
12. Ông đánh gậy
Cũng giống như tiến sĩ giấy, ông đánh gậy là hình tượng tượng trưng cho lời cầu chúc sức khỏe về thể chất, góp phần phát triển bản thân và giúp dân giúp nước.
13. Đầu sư tử
Cũng là món đồ chơi trung thu truyền thống của Việt Nam, được nhiều bạn nhỏ yêu thích, món đồ chơi này tượng trưng cho sự thịnh vượng, may mắn và điềm tốt lành.
Các anh chị lớn tuổi thì có những chiếc đầu sư tử lớn, với trang phục, nhạc cụ, cách biểu diễn chuyên nghiệp, thì các em nhỏ cũng có những vật thu nhỏ đó với những điệu múa “bắt chước” ngô nghê, đáng yêu.
Đầu sư tử đại có cốt bên trong được làm bằng song và tre, ngoài bồi bằng giấy và vẽ tay. Ngày nay những chiếc đầu sư tử vẫn được các bạn nhỏ và phụ huynh chọn lựa là món đồ trông trăng.
14. Tò he
Món đồ chơi, bắt mắt tinh tế này là một thứ khơi gợi sự hiếu động và hoạt bát của trẻ nhỏ, là món đồ hướng cho trẻ về nghệ thuật, sự khéo léo và tỉ mỉ của cha ông. Với những nhân vật hoạt hình, những hình tượng ngộ nghĩnh, tò he là cả một thế giới cổ tích, thần tiên mà bất kỳ đứa trẻ nào cũng muốn đến.
Từ bột gạo, màu tự nhiên, que tre và bàn tay khéo léo của những người thợ, hình tượng độc đáo của những món tò he được ra đời dưới cái nhìn trầm trồ than phục của những đứa trẻ đang háo hức đứng xem.
